İlçenin tarihi; İlin genel tarihine uygun bir karakter taşımakla birlikte
coğrafi olarak dağlık bir alanda yer alması ve ulaşım zorlukları nedeniyle bazı
farklılıklar gösterir.
Bazı kaynaklara göre M.Ö.VI.Yüzyılın ilk yarısında yaşayan Selevkos Kralı
Arsemes, Fırat üzerinde aşağı ARSEMİA adlı bir kent kurmuştur. Bu kent Gerger
Kalesi olarak halen bulunmaktadır. Aşağı ARSEMİA KOMMAGENE krallı, zamanında
kışlık kent olarak kullanılırdı.
Bu bölge daha sonra Doğu ROMA (Bizans) İmparatorluğunun eline geçmiştir. Bu
tarihlerde, halkın geneli Hristiyanlık dininin Gregoryan Mezhebine bağlı olup,
Hicri 135 yılında Abbesi halifelerinden Ebu Cafer-el Mansur’un Adıyaman, Kahta
ve Samsatla birlikte burayı da fethettiğini görmekteyiz. Bölge bu tarihten sonra
İslamlaşmaya başlamıştır. Daha sonra Gerger ve çevresi Abbasilerin
zayıflamasıyla HAMDANİLER’in sonra tekrar Bizansın eline geçmiştir. Selçuklular
zamanında Gümüştekin 1066 yılında Hısn-ı Mansur’u ele geçirmiş fakat iç
karışıklıklardan dolayı geri çekilmiştir.
Selçukluların bölgedeki hakimiyeti 1071 yılında Büyük Selçuklu İmparatoru
ALPARSLAN’ın Bizans İmparatoru Romanos Diognes (Romen Diyojen)’i Malazgirt’te
uğrattığı büyük yenilgiden sonra kesinleşmiştir.
Bölge, Selçukların yıkılmasından sonra Artukoğullarının eline, onlardan sonra da
I. Haçlı Seferi münasebetiyle Haçlıların eline geçmiştir. Zengiler, Artuklular,Frank
Kontluğu,Eyyubiler ve daha sonra da Anadolu Selçukluların eline geçmiştir. Baba
İshak isyanı nedeniyle Türkiye Selçuklularının zor duruma düşmesini fırsat bilen
Moğolların saldırıya geçmesiyle bu bölge de Moğol istilasına maruz kalıp
Moğolların eline geçer.
Bu bölgenin daha sonra Memlukluların onlardan sonra da Timurluların eline
geçtiğini görmekteyiz. Timurluların çekilmesinden sonra yörenin
DULKADİROĞLULARI’nın eline geçtiğini ve uzun süre onların elinde olduğunu
görüyoruz. 1515 Turnadağ savaşıyla yöre Osmanlıların eline geçmiştir.
Adıyaman İli ve İlçelerinin sonraki tarihi süreç içerisinde durumu şöyledir;
Adıyaman, 1849 yılında sancak haline getirilen Diyarbakır’a bağlanmıştır. 1859
yılında Malatya Sancak olunca Gerger, Malatya’ya bağlanmıştır.
Cumhuriyet dönemine Malatya-Pütürge İlçesine bağlı köy olarak giren Gerger 1
Aralık 1954 yılında İl olan Adıyaman’a bağlanmıştır. İlçe merkezi 1954-1957
yılları arasında halen köy tüzel kişiliğine sahip Güngörmüş köyünde
bulunuyorken. 25.06.1957 tarih ve 9642 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak 7022
Sayılı Kanunun uygulamasıyla 10 Şubat 1958 yılında İlçe merkezi Budaklı köyü
ALDUŞ mezrasına (şimdiki Gerger İlçesi) nakil edilmiştir.
Adıyaman’ın kuzeydoğusunda yer alan Gerger’ in yüzölçümü 702 Km.dir. Kuzeyinde
Malatya’ nın Pötürge ilçesi; doğusunda Diyarbakır’ ın Çüngüş ve Çermik ilçesi ve
Şanlıurfa’ nın Siverek ilçesi; güneyinde Kahta; batısında Sincik İlçeleri ile
sınırdır. İlçenin doğu ve güney sınırını Fırat Nehri üzerinde yapılan Atatürk
Baraj Gölü çizmektedir.
Deniz seviyesinden yüksekliği 770 M.dir. İlçe, tümüyle dağlık bir bölgede
kurulmuştur.En yüksek noktası Kımıl Dağı 2250 M. Yüksekliğindedir. Kürdek, Hacı
Bazı ve Kımıl önemli dağlarıdır. Çet, Kürdek, Ovacık, Kımıl Dağı ve Beyaz Çeşme
yaylaları ilçe sınırlarındadır. Ayrıca Güngörmüş ve Gürgenli Köyleri’ nin
arasında Kara Göl isminde bir göl bulunmaktadır.
Gerger ilçesinde bulunan yaylalar Çet, Kürdek, Ovacık, Kımıl Dağı ve Beyaz Çeşme
yaylalarıdır. İlçenin 5 km. uzağında Eskikent Köyü'nün kuzeyinde Murfan
mağaraları da bulunmaktadır.
Gerger ilçesi; il merkezine 105 km. uzaklıkta ve ulaşım karayolu ile
yapılmaktadır. Karayolu ağı ise; Adıyaman, Kahta, Narince, Gerger ve Gölyurt’ a
kadar gitmektedir. Yol asfalttır. Gölyurt karayolu’ nun 18 Km. ‘si
stabilizelidir.
İlçe sınırlarında bulunan önemli akarsular, başta Fırat nehri olmak üzere
Demirtaş Çayı ile Çifthisar Çayıdır.
İklimi; kışları soğuk, yazları sıcak ve kuraktır. Bu özellikleri ile Akdeniz
iklimi ve kara iklimine sahiptir.
Gerger Kalesi
Gerger İlçesinin Oymaklı köyündeki kale, Roma döneminde inşa edilmiş, Selçuklu
ve Osmanlı dönemlerinde surlar, kale kapıları ve tonozlu yapı grupları eklenerek
kullanılmıştır. Kalıntılarının büyük bölümü günümüzdede ayaktadır.
Fırat Nehri’nin batı yakasında yer alan Gerger kalesi, M.Ö. 2. yüzyılda
Kommageneliler’in atası olan Arsemes tarafından kurulmuştur. Kale, Kommagene
Krallığı’nın doğu sınırını oluşturmakta olup Fırat nehri üzerindeki geçişlerin
kontrol noktası durumundadır. Sarp kayalar üzerine, Aşağı Kale ve Yukarı Kale
olmak üzere iki bölümde inşa edilen Gerger Kalesi, Kommageneliler’in ilk idare
merkezi durumunda olup, aynı zamanda kutsal bir tapınak görevini de
üstlenmiştir.
Üç girişi bulunan Yukarı Kale'nin 1. kapısı yanında kayalardan oyulmuş
merdivenler, koridorlar ve mezarlar bulunur. 3. kapı çevresinde Kral Samos ve
torunu I. Antiochus tarafindan yazdırılan altı kitâbe bulunmaktadır. Kalenin üst
kısımlarında yapı temelleri, burçlar; alt kısımlarında su sarnıçları ve evlere
ait kalıntılar bulunmaktadır. Aşağı kalede Orta Çag'a ait İslam yapı temelleri
olduğu bilinmekle birlikte, kalıntıları iyi durumda değildir. Yine kayalardan
oyulmuş merdiven ve koridorlar, su sarnıçlarına ait kalıntılar bu bölümde de
bulunmaktadır. Aşağı Kale'nin batı surlarına dışarıdan bakıldığında kayalara
oyulmuş Kral Samos'a ait bir rölyef görülmektedir. Dört metre yüksekliğindeki
rölyefte Kral Samos tören giysileri üzerinde silahlarla kuşanmış ve sağ elini
ileri doğru uzatmış olarak ayakta tasvir edilmiştir.